Waar was ik moedeloos van geworden? Zoals degenen die mij kennen wel weten, ben ik een regelmatige kerkganger. Vaak als organist, maar ook als ik geen dienst heb, ga ik regelmatig. Nu is de kerk waar ik vaak 'vrijwillig' heenga, er één van de wat behoudende stempel; een wat conservatieve stroom binnen de PKN, terwijl ik mezelf min of meer vrijzinnig christen zou willen noemen. Dat hoeft allemaal niet zo erg te zijn, maar soms word ik er wel eens moedeloos van. Zoals ook pas nog, toen er in het kerkblaadje de tekst was opgenomen die door het hoofdbestuur van de zogeheten 'Gereformeerde Bond' binnen de PKN was uitgegeven. Het stuk is heet 'Schepping en evolutie - een handreiking'.
Op zich herkende ik me wel in de inleiding van het stuk: de schrijvers hadden gemerkt dat jonge mensen, bijvoorbeeld tijdens hun studie, in verwarring kunnen raken als ze geconfronteerd worden met wetenschappelijke (evolutie)denkbeelden. Dat terwijl ze zijn opgegroeid met de waarheden van het Bijbelse scheppingsverhaal.
Die verwarring herkende ik wel. Dat had ik twintig jaar geleden ook meegemaakt! Nu dan zo'n handreiking. Daar zitten veel mensen op te wachten. Oké het is een jaar na het 150-jarig jubileum van die denkbeelden. Het was dus al oud nieuws toen de Gereformeerde Bond in 1906 werd opgericht! Maar goed, toen hadden we natuurlijk nog geen media zoals nu en was het aantal mensen dat ging studeren niet zo groot. De overgrote rest van het kerkvolk kon vrij eenvoudig dom gehouden worden, door eenvoudigweg de kwestie te negeren of zich er met een Jantje-van-Leiden van af te maken. Nu kan dat niet meer. Tijden zijn veranderd.
Tja, was dat maar waar. De schrijvers van de handreiking hebben zich er toch gemakkelijk van af gemaakt, al zullen ze zich daar ongetwijfeld niet van bewust zijn. Als dat zo was, zou de handreiking er immers heel anders uitgezien hebben. Er is een 'Gids voor de verwarden' uitgekomen die die naam niet mag dragen.
'Gids voor de verwarden', dat is niet de titel van deze tekst, maar van een tekst uit de jaren '80 van de elfde (!) eeuw, van Moses Maimonides, een Joodse filosoof. Wat was het geval, in zijn tijd werden gelovige studenten geconfronteerd met de nieuw ontdekte filosofie van Aristoteles, de filosoof die gezien kan worden als grondlegger van heel wat wetenschappen, waaronder ook de biologie. Tja, het bleek dat diens uitspraken over bijvoorbeeld de eeuwigheid van de aarde niet strookten met wat in de Torah en de profeten stond. Duizend jaar en er blijkt niets te zijn veranderd. Wel in de inhoud van de gids, want reeds in de duistere middeleeuwen verkondigde Moses Maimonides aan zijn studenten dat de aard van de ‘taal van de Schrift’ een andere is dan die van de natuurfilosofen. Voor hem was het een vanzelfsprekendheid dat de teksten van de Schrift niet naar de letter dienden te worden gelezen (…). Voor de schrijvers van de handreiking is dat jammer genoeg niet het geval. Om moedeloos van te worden.
Nu dan, bijna duizend jaar later, dus een nieuwe Gids voor verwarden… Mijn voornaamste kritiek op deze gids is niet de opvatting die verkondigd wordt, maar vooral de manier waarop dat wordt gedaan: van op grote afstand! Bij wijze van spreken vanaf de kansel worden studenten op pad gestuurd met een serie geloofsuitspraken, die weliswaar een mening verkondigen over wetenschap, maar daar geen moment van binnenuit over spreken. Het is een serie uitspraken van buitenaf. Het moment dat het lijkt alsof er wel van binnenuit iets gezegd wordt, blijkt dat flinterdun en zonder adequate kennis van de huidige staat van wetenschapsfilosofie te zijn, maar daarover volgende keer meer.
Van buitenaf dus… Daarmee bedoel ik dat het stuk geschreven is vanuit een perspectief wat ik ‘ons kent ons’ zou willen noemen. Door gelovigen voor gelovigen. En dat is nu juist waar de (verwarde) student waarschijnlijk helemaal niets mee kan. Die weet allang hoe de dominee erover denkt en heeft keurig geleerd ‘hoe het zit’. Er wordt hier als het ware nog eens een catechisatie herhaald. Nee, de student komt binnen in de collegezaal en krijgt vanuit een geheel ander perspectief een boodschap te horen. Hij of zij krijgt les van wetenschapsfilosofen die als het goed is prima op de hoogte zijn van wat er op dit moment speelt, zowel in de wetenschapsfilosofie als in een aantal wetenschappen zelf. Juist die colleges zullen verwarring zaaien, zeker als daartegenover niets staat dan een ‘nietus’ van een groepje dominees. Veel meer niveau heeft namelijk de argumentatie van de Handreiking niet.
Begrijp me niet verkeerd. Als ik spreek over niveau bedoel ik nadrukkelijk het wetenschapsfilosofische niveau, want dat is het gebied waarop men zich begeeft, alsook op het terrein van wat met een mooi woord epistemologie wordt genoemd, kenleer. Deze takken van de wijsbegeerte houden zich bezig met de vraag naar wat wetenschap is en wat kennen (en kennis) betekent. Immanuel Kant (inmiddels bekend van de reclame) zou het concentreren in de vraag: wat kan ik weten? Dat terrein wordt betreden en vraagt dus om gedegen kennis, niet alleen van het eigen perspectief, maar ook om kennis van andere perspectieven. Uiteraard doen de predikanten van de GB vooral waar ze goed in zijn, namelijk het lezen en uitleggen van Bijbelteksten op de manier zoals past binnen de traditie waarin de Gereformeerde Bond staat. Wat mij vooral zorgen baart is dat men blijkt niet in staat te zijn tot het formuleren van een Handreiking die de student bij wijze van spreken materiaal biedt voor tijdens het college wetenschapsfilosofie.
Dat kan ook niet, gezien de uitgangspunten die men kiest, namelijk dat de waarheid van een Bijbeltekst wil zeggen dat de inhoud van de tekst moet corresponderen met een feitelijke gebeurtenis. Die vooronderstelling wordt in de Handreiking niet geëxpliciteerd, noch worden alternatieven voorgesteld. Zo blijft er een gapende kloof tussen de opvattingen van de gelovige en de student. Om moedeloos van te worden... Hoe leg ik zoiets uit aan mijn collega's? Die zullen wel denken... Gaat die gozer naar een kerk waar ze nog geloven dat dat verhaal van zes dagen precies klopt? Gelooft-ie dat zelf ook? En zo blijft het werkelijke verhaal waarom en wat een mens geloven kan buiten beschouwing.
Maar goed, dit is wel weer genoeg voor deze keer. Het volgende blog moet gaan over de inhoud van mijn kritiek. Want alleen maar zeggen dat het niet deugt kan natuurlijk niet. O ja, nog voor diegenen die het stukje broddelwerk van de GB zelf willen lezen: de Handreiking vindt u als u op deze link klikt.
