nu was het een filmpje...

In naam van de vrijheid zijn er weer slachtoffers gevallen... Vrijheid van meningsuiting mag wat kosten. Terwijl degenen die hun mening uiten dit doorgaans doen vanuit hun veilige westerse leunstoel. Ooit was het een cartoon, nu is het een filmpje, Innocence of Muslims. Rellen alom, met hier en daar slachtoffers. Het is te triest voor woorden.
Begrijp me goed, ik ben een groot voorstanders van vrijheid van meningsuiting. Absoluut, maar vrijheid is meer dan ikke, ikke en wat er verder volgt. Vrijheid is een abstractie die zich in het dagelijkse leven zal moeten verwerkelijken. Dat dagelijkse leven vindt niet plaats in volstrekte eenzaamheid, maar steeds in relatie tot anderen. 
John Stuart Mill, één van de denkers die je toch als constitutief voor het liberalisme mag beschouwen, schrijft over vrijheid, mits dit anderen geen schade berokkent. Dat laatste lijken velen, voor zover ze de filosoof überhaupt hebben gelezen, volstrekt te zijn kwijtgeraakt. Vrijheid is volkomen losgeweekt van anderen, en ik mag dus filmpjes publiceren, zelfs als dit levens kost.
Of je het nu leuk vindt of niet, vrijheid van meningsuiting is een redelijk moderne uitvinding en typisch voor de (westerse) samenleving. Het overgrote deel van 'onze' eigen geschiedenis bestond het niet en nog steeds is het op de meeste plaatsen op onze planeet geen gemeengoed. De leden van Pussy Riot weten daar pijnlijk van mee te praten. Zij hebben echter zelf gekozen voor hun actie en dragen daar nu de consequenties van. De slachtoffers van het filmpje zijn slachtoffer omdat ergens anders op de wereld iemand zijn mening wenst te uiten. 
Laten we vooral strijden voor vrijheid voor meningsuiting. Maar niet door zelf op veilige afstand anderen in gevaar te brengen. Zolang de waarde van de vrijheid niet overal gedeeld wordt, zal je daarmee rekening moeten houden. Door te proberen anderen van die waarde te overtuigen... en dat doe je eerder op de wijze zoals op dit moment, hoe klein ook, Paus Benedictus XVI dat in Libanon aan het doen is: door daar te zijn en te spreken met de mensen die het betreft.  

Uitzichtloos triest, wanneer leren mensen het 'zwakke denken'?

Waarom vernielen mensen werelderfgoed... ik kan er niet bij. Overigens ook niet wanneer om dezelfde reden de ene mens de andere onderdrukt, op wat voor manier dan ook. Deze week was het in het nieuws: fundamentalisten vernielen werelderfgoed in Mali. Omdat het ze van hogerhand is opgedragen... beweren ze.
Levensgevaarlijk eigenlijk, mensen die beweren dat ze iets weten van hogerhand. Iets dat daarmee een ultieme autoriteit heeft. Openbaringsgeloof, noemt Karl Jaspers dat; een geloof dat meent dat er van buiten onze realiteit een superieure autoriteit boodschappen achterlaat. 'God is liefde' en eenieder die dat niet gelooft gaat voor eeuwig naar een niet nader te bepalen plaats vol vuur en sulfer. Met dat angstbeeld worden mensen tot bepaald gedrag gemaand.
O ja, ik begon met de fundamentalisten in Mali, maar het klinkt ineens wel erg vertrouwd voor een calvinist zoals ikzelf. Tja, misschien wel omdat het inderdaad minder ver uit elkaar ligt dan op het eerste gezicht lijkt. Hoewel wij natuurlijk geen werelderfgoed vernielen, wordt er vanaf menig preekstoel toch ook beweerd dat er in die ruimte en bij die gemeenschap sprake van een 'ene en waarachtige leer der zaligheid'. Met die leer in de hand wordt vervolgens ook heel wat manipulatief gedrag vertoond. Jongeren die dreigen wat losbandig gedrag te vertonen, wordt fijntjes gevraagd of Jezus dat wel oké zou vinden. En als dat niet zo is, tja, dan zet je toch niet minder dan je eeuwige toekomst op het spel, nietwaar. Een beetje gevoelige jongere wordt op deze, mijns inziens gewelddadige wijze, onder druk gezet door overigens goedbedoelende opvoeders.
Gewelddadig denken, zo zou Nietzsche dat noemen, en in zijn traditie voortdenkend, Gianni Vattimo. Die laatste legt inderdaad metafysisch denken (denken dat uitgaat van een absolute waarheid, waar dan ook) als in principe gewelddadig. Er is een bepaalde waarheid, en waar mensen daarvan overtuigd zijn, zullen ze proberen anderen daarvan te overtuigen, op welke wijze dan ook. En waar mensen proberen absolute waarheden te stellen, al is dat die van een God die liefde is, resulteert dat niet zelden in geweld.
Wanneer zal het zwakke denken (Vattimo (1983) noemt dat in het Italiaans pensiero debole) meer invloed gaan krijgen? Dat denken dat zich kent als postmodern, en daarmee een zekere bescheidenheid aan de dag legt. Ik heb een opvatting, eentje overigens die me zeer lief kan zijn, maar erken die opvatting als één naast andere. Een nihilistische visie, die erkent dat er geen objectief fundament voor één of andere waarheid bestaat. Alle fundamenten die in de loop der eeuwen geponeerd zijn, zijn cirkelredeneringen van binnenuit de overtuigingen die het fundament voorstellen. Het Christendom zelf beweert dat de Bijbel het Woord van God is. Niet op basis van een objectief criterium, maar vanuit de eigen dogmatiek. Zo geldt dat precies ook voor de Islam. Christen en Moslim die beiden uitgaan van het absolute karakter van de eigen religie zullen uiteindelijk elkaar bekeren of elkaar de hersens inslaan. (Overigens is gebleken dat ook seculiere religies, zoals marxisme en kapitalisme (met de war on terror) niet te beroerd zijn het eigen setje overtuigingen desnoods met bruut geweld op te dringen).
Tenzij... ze snappen dat er geen objectief criterium is dat het fundament vormt voor hun setje opvattingen. Tenzij ze doordrongen raken van de gedachte dat ze het beiden wel eens bij het verkeerde eind kunnen hebben. Dat stemt wat bescheidener en geeft veel minder aanleiding tot het inslaan van elkaars hersens.
Maar ja, of de dominee waar ik aanstaande zondag bij in de kerk zit, zover zou willen gaan... In het stukje PKN waar ik bij hoor heeft men niet de neiging elkaar de hersens in te slaan, maar de psychologische dreiging met de eeuwige verdoemenis lijkt me ook niet mis.
Zwak denken dus, bescheidenheid ten aanzien van het eigen gelijk. Of van de superioriteit van de eigen cultuur, of welke overtuiging dan ook. Dan wordt het vast een stuk leuker op deze planeet.
 

De rust die volgt op het inleveren van een paper

Het schijnt erg belangrijk te zijn om regelmatig te bloggen, anders wordt een blog nooit een succes. Gelukkig maar, dat ik niet blog vanwege het succes, want dan was ik allang triest en mistroostig geworden. Bloggen doe ik om gedachten die ik heb te ordenen en mocht er iemand mee willen kijken dan is dat mooi meegenomen.
Soms heb (of liever, neem) ik ook te weinig tijd om te bloggen. De afgelopen weken vooral vanwege een paper dat ik jongstleden woensdag moest inleveren. Dat is gelukt - het was alweer de tweede van dit jaar, en voorlopig ook de laatste - en dat geeft toch een ontzettend fijn gevoel, een beetje vergelijkbaar met de ontspanning die je soms kan hebben als je eindelijk een toilet hebt gevonden als je erg nodig moet.
Het paper is deze keer voor een congres in Thessaloniki, in het najaar. Het is een congres over Techniekonderwijs en ik heb een paper geschreven over twee workshops die ik wil gaan testen, over verantwoordelijkheid. We hebben het in het techniekonderwijs vaak over duurzame technologie en de noodzaak daarvan, maar ik vraag me wel eens af of die noodzaak wel zo vanzelfsprekend is. Vandaar dat ik twee workshops heb ontwikkeld om daar eens wat verder over na te denken.
Het thema dat ik daarvoor gekozen heb is niet duurzaamheid, maar verantwoordelijkheid, omdat ik er van overtuigd ben dat iemand pas duurzaam zal handelen als hij of zij zich verantwoordelijk voelt. Aan de hand van twee filosofen die zich juist daarmee hebben bezig gehouden, probeer ik bij deelnemers aan de workshops reflectie op gang te brengen.

Of het lukt...

Daar schrijf ik dan volgend jaar misschien wel weer een paper over.

Organist en filosoof, het blijft een rare combi

Het was Pasen, het afgelopen weekeinde. Drukdrukdruk dus, voor een organist. Vier kerken, waarvan sommigen meer dan eens, om te spelen, afwisselend op orgel en piano en een keertje dirigeren van achter de piano. Tweede paasdag  was 's middags de pijp leeg.
Maar daar gaat het nu niet om. Soms voelt het vreemd, aan de ene kant zit ik een week lang bijna onafgebroken in de kerk terwijl ik aan de andere kant zo intensief met filosofie en filosoferen bezig ben. Het blijft me bezighouden, de verhouding tussen geloven en denken...
Heeft het te maken met het soort kerk waar ik zo vaak kom? Waar de pretentie 'de ware leer' te kennen zo expliciet verwoord wordt? Zou het minder zijn als ik bij een vrijzinniger geloofsgemeenschap zou horen? Nu word ik telkens geconfronteerd met dominees die in elk geval de indruk wekken erg precies te weten 'hoe het zit'.
Die pretenties leiden bij mij tot een spanning tussen geloven en denken, die er wellicht helemaal niet hoeft te zijn. Het één hoeft het ander toch niet uit te sluiten? Tenzij je een naturalist bent, die de mogelijkheid van een bovennatuurlijk iets sowieso uitsluit. Maar dat ben ik eigenlijk niet. Ik heb wellicht wat naturalistische trekjes, soms, maar ten diepste ben ik toch wel een gelovig mens. Alleen niet volgens de orthodox calvinistische leer, zoals dat in een stuk van de PKN wordt beleden. Verdorie precies in dat stukje waar mijn beste vrienden ook ter kerke gaan.

Soms denk ik wel eens: zouden die dominees jaarlijks bijeen komen en vergaderen, zoals ouders van jonge kinderen tegen het einde van het jaar doen, als de sinterklaastijd nadert... Vertellen we 'het' dit jaar of wachten we nog een jaartje.
De Gereformeerde Bond in de PKN is ruim een eeuw geleden opgericht en sinds die tijd vergaderen ze jaarlijks... en wachten ze nog maar een jaartje.

Het Nieuwe Lesgeven?

Gisteren was een topdag. Mijn directie had me al een tijdje geleden groen licht gegeven om een dag te organiseren over 'Het Nieuwe Werken', als studiedag voor geïnteresseerde collega's. Toch leuk, als je directie zo'n initiatief zomaar faciliteert. Het blijft leuk werken bij Avans.
's Ochtends twee dingen op de hogeschool: een uitzending van de documentaireserie Leiders gezocht. Al een paar jaar oud, maar nog steeds ontzettend actueel, waarin allerlei interessante mensen aan het woord komen over hun visie op organisaties (en leidinggeven) van de 21e eeuw. Na wat discussie was het woord aan een oud-student van ons, Sander Willems, die vertelde over zijn ervaringen als communicatiemanager nieuwe media bij Heijmans. Een interessant verhaal, wat weer een extra perspectief bood op wat er zoal gaande is in de wereld op het moment.
Na dit ochtendprogramma zijn we naar Microsoft Nederland gegaan, die beroemd zijn geworden om hun nogal radicale invoering van Het Nieuwe Werken. Een aanrader voor iedereen die eens wil zien hoe een organisatie dat concept 'in het echt' uitvoert.

Nu ben ik de bevindingen aan het uitwerken. Dat wil zeggen de opgeschreven notities van collega's, die ze 's avonds, tijdens het eten hebben genoteerd. Nu zien wat dit allemaal op gaat leveren. Het is wel erg mooi om te zien dat we een flinke groep collega's de overtuiging hebben dat het onderwijs daadwerkelijk moet gaan veranderen.

Het eerste congres is weer binnen

Maandag kreeg ik een enthousiaste mail van een organisator van een congres over filosofie en management, dat in juli gehouden wordt. Ik mag een paper presenteren. Dat wordt m'n tweede, na Berlijn in mei. Nu mag ik naar Oxford. Dat is wel bijzonder, één van de oudste intellectuele bolwerken ter wereld. Hoeveel filosofen hebben daar al hun gedachten uitgesproken?
Het gaat snel, ondanks dat er al weer lange tijd verstreken is na dat vorige congres. Op m'n werk mag ik me steeds meer concentreren op vakken die aan filosofie gerelateerd zijn, zoals bedrijfsethiek, maar binnenkort ook wetenschapsfilosofie. En dan de vrijheid om te werken aan papers voor congressen, en uiteindelijk natuurlijk mijn proefschrift.
De laatste tijd blog ik niet meer zoveel, maar ik zal, al werkend aan papers en proefschrift weer eens wat actiever worden. Want hoewel m'n abstract is goedgekeurd, zal het paper zelf nog veel tijd gaan kosten. Daarnaast heb ik nog de ambitie om twee andere congressen te gaan bezoekn dit jaar, dus dat wil zeggen nog eens twee papers. Veel werk, maar wat is het toch ontzettend leuk om te doen!