een laboratorium van de vrijheid

Mubarak is weg! Althans, daar ga ik vooralsnog maar even vanuit. Je weet maar nooit... En nu? Zal deze bevrijding ook resulteren in vrijheid? Of wordt het ene juk vervangen door een ander. De conflicten tussen moslims en koptische christenen van de laatste jaren geven geen onverdeeld positief beeld over de toekomst van Egypte. Zal men nu kunnen gaan leven in vrede, in vrijheid?
Nu is het beeld dat 'wij', kapitalistische Westeuropeanen, hebben van vrijheid ook maar een perspectief onder andere. Een perspectief dat uitgaat van het individu, in (gedeeltelijke) navolging van John Stuart Mill, die in zijn 'On Liberty' betoogt dat het in een samenleving zo behoort te zijn dat elk individu de mogelijkheid krijgt zich optimaal te ontplooien. Hij gebruikt daarbij de metafoor van een boom, die ruimte nodig heeft om te volgroeien. De samenleving - de overheid - is gehouden die ruimte bij elk individu te bewaken, te garanderen. Het is een manier van kijken die mij ontzettend inspireert, hoe moeilijk de uitwerking ervan ook is.
Maar wat als we het perspectief eens wat verschuiven. Is het individu wel zo absoluut als uitgangspunt? Is dat niet een gevolg van onze culturele traditie, die - weliswaar nog niet zo extreem als die van de VS - uitgesproken indivudalistisch genoemd kan worden. Zie daarvoor ook het interessante onderzoek naar (organisatie)culturen door Geert Hofstede. Met name mediterrane culturen scoren op de schaal 'individualistisch - collectivistisch' heel anders dan de wat noordelijke culturen. Hun definitie van vrijheid zou best iets anders kunnen zijn dan de onze, simpelweg omdat ze meer oog hebben voor het groepsverband waarin het individu altijd een plaats heeft. Aristoteles vraagt al aandacht voor die verhouding. Zijn 'Ethica' is - volgens hemzelf - niet anders dan een eerste deel van de 'Politica'. Het individu kan niet worden losgezien van het collectief. Is zo niet de manier waarop die verhouding, namelijk die tussen individu en collectief, in een samenleving wordt uitgewerkt, bepalend voor de interpretatie van het begrip vrijheid?
In veel gevallen wordt dat bij ons ook al onderkend: kijk maar de manier waarop we vrijheid hebben uitgewerkt in de vrijheden van onderwijs en religie: mensen zijn vrij om zich daarin op bepaalde manieren te organiseren, maar daarbij ook indiviuele vrijheden op te offeren. Denk maar eens aan de positie van de vrouw in orthodox Christelijke gemeenschappen. Individuele ontplooiingsmogelijkheden worden daar bewust afgeremd of in het geheel niet mogelijk gemaakt. Het machtsmiddel van de angst op eeuwige verdoemenis wordt daarbij ingezet om vrouwen niet alleen monddood te maken, maar vooral ook te houden. En dat mag blijkbaar!
We staan dus in onze samenleving ook toe dat individuele ontpooiingsmogelijkheden beperkt worden. Dat toont vooral aan dat vrijheid  niet zo maar voorhanden is. Het moet steeds opnieuw uitgevonden worden. Misschien is de bevrijding van Egypte weer een stap in de ontdekking van de vrijheid. Ondanks de zorg over de toekomst is er bij mij ook nieuwsgierigheid: hoe zal het Egyptische volk de ruimte die nu lijkt te zijn ontstaan gaan invullen. Wordt Egypte een laboratorium van de vrijheid, waar wij misschien ook wat van leren kunnen?